Adolescenten in IJsland drinken en roken niet

• De IJslandse adolescenten waren op drift wat betreft alcohol-, tabaks- en cannabisgebruik
• De overheid heeft maatregelen genomen en de bevolking gemobiliseerd
• Dit model lijkt moeilijk overdraagbaar naar andere landen

Een alarmerende maar motiverende vaststelling

Op het einde van de jaren 1990 gaf een reeks onderzoeken aan hoe erg de IJslandse jongeren op drift waren geraakt. Meer dan 40% van de adolescenten van 15 en 16 jaar gaf aan de voorbije maand te hebben gedronken, 1 op 4 rookte en 17% gaf aan al cannabis te hebben gebruikt (toen een van de hoogste percentages in Europa). Dat veroorzaakte een schok in IJsland, maar zorgde ook voor een ommekeer.

De regering lanceert in februari 1997 het programma "Drug-free Iceland", later omgedoopt tot "Youth in Iceland". De leerlingen van het middelbaar onderwijs en hogescholen kregen anonieme vragenlijsten in te vullen, waardoor een echte dwarsdoorsnede kon worden gemaakt van een hele generatie.

Een algemene mobilisering

In 1998 hadden overheid en sociale werkers voldoende informatie ingezameld en zetten ze een algemene mobilisering in gang:

• Avondklok voor minderjarigen van 13 tot 16 jaar die ook vandaag nog na 22u niet meer buiten mogen, met toestemming tot middernacht tussen 1 mei en 1 september, wanneer het heel lang klaar blijft.
• Burgerlijke meerderjarigheid opgetrokken van 16 naar 18 jaar.
• Verkoop van tabak verboden aan wie jonger is dan 18 jaar en illegale aankoop van alcohol onder de 20 jaar.

Daarnaast, in IJsland:

• Sigaretten liggen nooit zichtbaar in de etalage,
• de prijs van sigaretten is een van de hoogste in Europa, met een gemiddelde prijs van 9 euro per pakje,
• alcohol wordt in staatswinkels verkocht en belast aan meer dan 80%.

Het programma moedigt ook aan om aan sport te doen. In de hoofdstad van IJsland beschikt elk gezin over een jaarbudget van 35.000 kroon (ongeveer 300 euro) per kind tussen 6 en 18 jaar om te besteden aan een buitenschoolse activiteit.

Sport en gezin

Een jonge IJslander van bijna 15 jaar bevestigt nog nooit een druppel alcohol te hebben gedronken en nog nooit te hebben gerookt. Op de muren van zijn kamer toont hij trots zijn vis- en voetbalexploten. Op een leeftijd waarop veel adolescenten zich terugtrekken in hun kamer, brengt hij zo veel mogelijk tijd door met zijn ouders.

De ontwikkelaars van het IJslandse programma streven naar “meer nabijheid, aandacht en uitwisseling” binnen het gezin. Veel ouders hebben de aanbevelingen gevolgd en worden daarbij ondersteund door de schoolinstellingen.

Zichtbare resultaten

Het programma heeft de problemen met de helft teruggedrongen in slechts acht jaar. Bijna 20 jaar na de lancering, is het percentage jongeren dat verklaart de voorbije maand te hebben gedronken te zijn gezakt naar 5%, slechts 3% rookt nog regelmatig en 7% heeft cannabis gebruikt.

Een model voor andere landen?

Sinds 2006 hebben 35 gemeentes in 17 landen deelgenomen aan een Europees project "Youth in Europe" geïnspireerd op het IJslandse model. Maar radicale maatregelen zoals die in IJsland blijven zeldzaam in het buitenland. Dit is mogelijk te verklaren door het feit dat IJsland slechts 340.000 inwoners heeft. Het is waarschijnlijk technisch veel complexer om de gemeenschap te mobiliseren wanneer die veel meer inwoners telt.

Daarnaast speelt de IJslandse mentaliteit misschien mee. Ze hebben als motto: “We kunnen de dingen veranderen en ze beter doen.”